بررسی معنای «حسنان»، «عطفای» و «ربیضة الغنم» در خطبه سوم نهج البلاغه

واژه‌شناسان و شارحان نهج البلاغه «حسنان»، «عطفای/ عطافی» و عبارت کنایی «ربیضة الغنم» را دارای معانی مختلفی دانسته­اند؛ ازجمله: حسنان را امام حسن و امام حسین (ع)، انگشت شست پا، شانه، بازو و ساعد معنا کرده­اند و «عطفای / عطافی» را دو طرف پیراهن یا رداء، دو پهلو و شانه دانسته­اند. همچنین «مجتمعین حولی کربیضة الغنم» را کنایه از کم‌هوشی و کودنی، شدت شادی و کم‌مراعاتی ادب، شدت ازدحام و پناه آوردن به امام (ع) به دلیل به ستوه آمدن از ستمگری­های حاکمان و والیان معنا کرده­اند. در این مقاله اقوال واژه‌شناسان و شارحان در این باره مورد بررسی قرار گرفته و ایراداتی را که برخی از شارحان بر معانی مختلف گرفته­اند، ارزیابی گردیده است. تفسیر برگزیده نگارندگان بدین شرح است که «حسنان» به‌معنای شانه، بازو یا ساعد است. «عطفای» به معنای دو پهلو مناسب­تر است و عبارت کنایی «مجتمعین حولی کربیضة الغنم» ناظر به تجمع و ازدحام مردم شائق به امارت امام علی (ع) به دلیل به ستوه آمدن از ستمگری حاکمان به ویژه خلیفه سوم است.